#Билармидингиз? Узоқ масофадан отиш нафақат маҳорат, балки аниқ амалий фандир.
Масофадан отишда снайпер ҳисобга олиши керак бўлган жуда кўплаб омиллар мавжуд. Масофадан аниқ отиш — бу амалий фан бўлиб, балистика, метеорология, оптика ва қуролни чуқур билишга асосланган.
Снайпер ўқни фақат қисқа масофаларда (100-200 метр) деярли тўғри йўналишда учишини кўради. Аммо масофа 500, 1000 ёки ҳатто 1500 метрдан ошганда, ўқнинг учишига кўплаб физик кучлар таъсир қилади ва ҳар бири ўқни бир неча метрга нишондан чалғитиши мумкин. Снайпернинг вазифаси — ушбу кучларнинг ҳар бирини олдиндан ҳисоблаб, ўқ чиқишидан олдин тўғрилашдир. У нишонга эмас, балки бўш жойга ўт очади — у ерга ўқ нишон билан бир вақтда етиб боришини ҳисоблайди (агар нишон ҳаракатланса).
Снайпер ҳисобга олиши керак бўлган асосий омиллар:
-
Энг аниқ омил — тортишиш кучи (гравитасийа). Ўқ қуролдан чиқиши билан тортишиш кучи таъсирида пастга тушишни бошлайди. Бу тушиш чизиқли эмас. Дастлабки юзлаб метрларда у деярли сезилмайди. Масалан, 7.62 калибрли ўқ 500 метрда тахминан 2,5 метр, 1000 метрда эса 10-11 метр пастга тушади. Снайпер оптик кўзгусига вертикал тузатмани киритиши керак — бу кўрсаткичлар унинг ўқларига мўлжалланган балистик жадвалларда берилган.
-
Энг ноаниқ омил — шамол. Шамол ўқни траекториядан чалғитади. Ҳатто 3-4 м/с кучдаги заиф шамол ҳам 1000 метрда 7.62 ўқни 3-4 метрга силжитиши мумкин. Шамол бутун йўлда бир хил эмас: 500 метрда бошқа шамол, нишон яқинида эса яна бошқа шамол бўлиши мумкин. Снайпер шамол кучи ва йўналишини байроқлар, ҳилпираётган ўтлар ва чанг орқали баҳолайди ва кўзгусига горизонталь тузатмани киритади. У ўқни “шамол томонига” нишонга олади, шунда шамол ўқни яна мақсадга қайтаради.
-
Кориолис эффекти (Ернинг айланиши).
1000-1200 метрдан катта масофаларда Ернинг айланиши ўқ парвозига таъсир қилади. Ўқ учаётган пайтда Ер унинг остида бироз айланади. Шимолий яримшарда бу ўқни ўнгга, жанубий яримшарда чапга силжитади. Шарқ ёки ғарбга отишда бу эффект кам, шимол ёки жанубга отишда эса максимал бўлади. Масофалар катта бўлса, масалан 1500 метрда, ўқ 30-50 см га чалғиши мумкин — бу эса ўқдан чалғиш учун етарли. Ушбу тузатма балистик калькулятор томонидан ҳисобланади.
4. Деривация ва гйроскопик эффект.
Ўқ қурол ичидаги бурмалар орқали айланади, бу унга барқарорлик беради. Бироқ, айланиш натижасида у аста-секин оқиш йўналишидан четга силжийди. Одатда ўнг бурмали қуролларда ўқ ўнгга қараб 50-80 см гача силжиши мумкин. Бу тузатма ҳам балистик калькуляторда ҳисобланади ва шамол тузатмасига қўшилади.
5. Ҳаво зичлиги. Ҳаво зичлиги ўққа қарши қаршиликни белгилайди. Ҳаво қанчалик зич бўлса, ўқ шунчалик секинлашади ва шамол таъсири кўпроқ бўлади. Баланс юқорида, ҳавонинг зичлиги камаяди, ўқ узоқ ва тез учади. Иссиқ ҳаво камроқ зич, совуқ ҳаво эса зичроқ. Босим кўтарилган сайин ҳаво зичлашади. Кўпчилик ҳаво намлиги ортиши билан зичлигини ошади, деб ўйлайди, лекин аксинча — нам ҳаво қуруқ ҳаводан камроқ зич, чунки сув молекулалари азот ва кислород молекулаларидан енгилроқ. Снайпер метеорологик станциядан барча параметрларни олади ва уларни баллистик калькуляторга киритади.
6. Бурчак остида отиш (юқорига ёки пастга).
Нишонга юқоридан ёки пастдан отишда ўқ горизонталга нисбатан баландроқ учади. Бу мантиққа зид туюлиши мумкин, аммо шундай. Снайпер нишон бурчагини ўлчайди ва калькулятордан тузатмани олади. У нишонни одатдагидан бироз пастроқ жойлаштиради.
Снайпер кўплаб омилларни ҳисобга олиши керак: баллистка, об-ҳаво шароити, оптиканинг хусусиятлари ва қуролининг ўзига хос ҳаракати. Буларнинг барчаси нафақат тажриба, балки совуққонликни ҳам талаб қилади.
Ўқ узишдан олдин ўқчи ихчам снайпер метеорологик станцияси ёрдамида ҳарорат, босим, намлик ва баландликни ўлчайди.
Маълум бир мақсадга таъсир қилувчи шамолнинг кучи ва йўналишини — ҳавонинг титраши (мираж) ва атроф-муҳитга қараб баҳолайди.
Мақсадга нисбатан бурчакни ўлчайди.
Ушбу барча маълумотларни баллистик калькуляторга киритади.
Тайёр тузатмаларни олади (масалан, «12,5 юқорига, 2,3 чапга»).
Уларни ўзининг оптикасига киритади, нафасини ушлаб туриб, юмшоқгина тепкини босади ва ҳисоб-китоблари тўғри бўлишига умид қилади.
p.s.
Бу — фақат ўқ аниқлигига таъсир қилувчи омилларнинг кичик бир қисми. Қуролнинг ҳолати ва унинг созланганлиги ҳам муҳим. Махсус снайпер ўқлари ҳақида алоҳида ҳикоя ёзса бўлади. Ҳатто қуролнинг қалинлиги ҳам аниқликка таъсир қилади.
